"an independent online kurdish website

 بۆ دابین و دەستەبەرکردنی مافە سیاسی، مەدەنی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و نەتەوایەتیەکانی گەلی کورد لەکوردستانی ئێراندا، دامەزراندنی سیستەمێکی دێموکڕاتیک لە ئێراندا مەرجێکی بنەڕەتیە.


چونکە دێموكراتیزەبوونی ئێران، رێگا بۆ گەلی کورد و گەلانی دیکەی ئێران دەکاتەوە  تاچالاکانەتر لە پرۆسەی سیاسی دا بەشداربن و تێکۆشن ماف و ئازادیەکانی خۆیان پڕاکتیزەبکەن. بەڵام ئەوە بەتەنیا بەس نیە.

ئێمە وێرای پێداگرتن لەسەر دێموکراتیزەکردنی ئێران، پێویستە هەر لە ئێستاوە لەسەر ئەوەش پێداگرین کە لەقانوونی ئاساسی نوێی ئێراندا،هەموو ئەو ماف و ئازادیانە بەرەسمی بناسرێن کە کۆمەڵگای نێونەتەوەیی بۆ کەمایەتیە میللی و مەزهەبی و فەرهەنگیەکانی پەسندی کردوون.

هەرچەند لە ئێرانی فرەگەل دا، دێموکراسی و دیسانتڕالیزەکردنی دەستەڵاتی مەرکەزی دەبێتە دەستەبەرێک بۆ تێکشاکاندنی  دیکتاتۆریی. بەڵام ئەگەر ئەوراستیە وەبەرچاوبگرین کە زۆرجار دێموکراسی لە کردەوەدا دەبێتە دیکتاتۆری و تیرانیی زۆرایەتی، ئەودەم باشتر ئەوەمان بۆ دەردەکەوێ کە دەستەبەرکردنی  مافە میللی یەکانی گەلانی ئێران لە دەستوری ئەو وڵاتەدا،  دەبێتە گەرانتیەکی بەهێزتر بۆ پیادەبوونی ئەو  ئامافانە.

لەوەش زیاتردابەشکردنی دەستەڵات لە نێوان دەستەڵاتەکانی  ئیجرائی و قەزایی و قانوون داناندا لەلایەک و پێکهێنانی باڵانس لە نێوانیاندا بەجۆرێک کە سەربەخۆیی یەکتر نەخەنە ژێر هەڕەشە لەلایەکی دیکەوە،  مەرجێکی دیکەیە بۆ دەستەبەربوونی مافەکانی گەلانی ژێرچوپۆک بۆ شەریکایەتی عادلانە لە حەققی حاکمیەتی میللیدا.

 بەو حیسابە ئەوانە هەموو مەیدانی کاروتێکۆشانی تێکۆشەرانی کورد ن لە ئێستاو دواڕۆژدا.  تا بزووتنەوەی کورد بە هێزتر بێت و لە ئاستی  سەرانسەریشدا بتوانێ پتر کاریگەر بێت، باشتر دەتوانێ لەو مەیدانانەدا مانۆڕ بدات.

حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران پێی وایە کە ئۆتۆنۆمی و فیدڵالیزمی مەنتیقەیی و دەستەڵات ئەسپێریی سیاسیی، واتە

( Regional auotonomy and political devolution)

دەتوانێ ماف و ئازادیە میللی و ئەساسیەکانی گەلی کورد لە کوردستانی ئێران و باقی گەلانی دیکەی ئەو وڵاتە، دابین و دەستەبەربکات. ئەزموونی سەدساڵەی رابردوو ئەوەی دەرخستووە کە ئەومۆدێلە لە دەوڵەتداری و حاکمیەتکردن کە ئێستا لە ئێراندا هەیە و لەسەر ئەساسی حاشاکردن لە مافەکانی گەلانی  ئێران دامەزراوە، ئیدی  نەک هەر بە ئامانجەکانی نەگەیوە و نەیتوانیوە مەوجودیەتی فەرهەنگی و میللی و سیاسی گەلانی پێکهێنەری ئەو وڵاتە بە قازانجی  دەستەوتاقمی فەرمانڕەوا لە نێوبەرێ،  تەنانەت پێشکەوتنی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیشی بە دواوەنەبووە و ئێستا بۆتە هەڕەشە لەسەر یەکپارچەیی سیاسی و جوغرافیایی ئەو وڵاتەش.

بۆیە دێموکراسی و سیکۆلاریزم، دابەشکردنی حاکمییەتی میللی،  دەستەڵات ئەسپێری سیاسی و ئۆتۆنۆمی ناوچەیی دەتوانن وەک ئەڵترناتیو بۆ وەزعی ئێستا  بکرێنە بەرنامەی کارو خابات و تێکۆشان.  بەرەیەکی دێموکڕاتیکی سەرانسەری دەتوانێ هەموو گەلانی ئێران بەرەو ئەو ئامانجە سیاسیانە مۆبیلیزە بکا. بێزاریی کۆمەڵانی خەڵک لە کۆماری ئیسلامی و ئەو هەژاریی و مەینەتبەشیەش کە رێژیم بە درێژایی دەستەڵاتی جەهەننەمی خۆی بەسەر خەڵکی دا سەپاندوە، فاکتۆرێکی دیکەی عەینیە کە کۆمەک بە چوونە پێشی ئەو سیاسەتە دەکات. ئەوە کە تێكڕایی خەڵکی کوردستان بەپیر بانگەوازیی حیزبی ئێمەو باقی حیزب و رێکخراوە سیاسیەکانەوە دێن و مانگرتنی سەرتاسەری بەرێوەدەبەن، نیشانەی ڕاستی و دروستی ئەو سیاسەتەیە کە بزووتنەوەی کورد لە کوردستانی ئێراندا  گرتویەتیە پێش.

لەبەر ئەوەی تا ئێستا دێموكراسی لە ئێراندا نەبووە و تاقی نەکراوەتەوە، هیچ بەڵگەیەکی مەحکەمە پەسندمان نیە کە نیشان بدات گەلی کورد نەتوانێ لە چوارچیوەی ئێرانێکی دێموكراتیدا ،کە مافەکانی لە قانوونی ئەساسی ئەو وڵاتەدا دەستەبەرکرابن، شان بەشانی گەلانی دیکەی  نیشتەجێی ئێران لە ئاشتی و ئەمنیەت و ئاسایش دا بژی.

هێنانە گۆڕی داخوازی جیابوونەوە تەنیا کاتێک ڕەوایە و بە گوێرەی عورف و یاسای نێونەتەوەیی دەکرێ بەرگری لێبکرێ، کە بەڵگەو سەنەدی ئەوەمان بەدەستەوە بێت کە ئێمە بەهۆی ئەو ئەزموونە تاڵەی لە مێژوودا دەگەڵ گەلانی دیکەی  نیشتەجێی ئێران هەمانە، ئیدئ پێکەوە بوونمان مەحاڵە و ناتوانین لە ئاشتی و ئارامیدا پێکەو هەڵکەین. راستە ئەزموونی تاڵمان لەدەوڵەتی ناوندیی هەیە و بێ وچان لە ژێر سەرکوت و زەبروزەنگ دابوین. بەڵام هیچ دەلیلێک نیە کە ئەگەر ئەو سەرکوت و زەبروزەنگە نەمێنی و دێموکراسی دابین بکرێ، ئێمەی کورد نەتوانین پێکەوە بە ئاشتی و تەبایی دەگەڵ گەلانی دیکەی وڵاتەکەمان  بژین.

ئەگەر رۆژێک کوردستانی ئێران لە ئاکامی ئاڵووگۆڕە سیاسیەکانی ناوچەو قوڵ بوونەوەی دیموکراسی لەناوچەکەدا  لە داهاتوودا،  ئەو شانسەی بۆهەڵکەوێت لە چوارچێوەی کوردستانێکی یەکگرتووی گەورەدا دەگەڵ بەشەکانی دیکەی کوردستان یەکبگرێتەوە، ئەوە ئەودەم بە جیابوونەوە بە حیساب نایەو لەراستیدا وەک وەسەریەک کەوتنەوەی نیشتیمانی پارچەپارچە کراوی کوردان لەقەڵەم دەدرێ. لەغەیری ئەوەدا ماف و ئازادیە بنەڕەتیەکانی گەلی کورد لە چوارچیوەی ئێرانێکی دێموکڕاتیکدا باشتر دەستەبەردەبن تا جیابوونەوەی ئەوبەشەی کوردستان  بەتەنیا.

دەبێت بگوترێ کە مافی دیاری کردنی چارەنوس ماناو لێکدانەوەی جۆراوجۆری بۆ دەکرێت. بەڵام هیچ وەخت بەتەنیا بەمانای جیابوونەوە نایەت. بەڵام هەموو پەیماننامە  نێونەتەوەییەکان لەسەر ئەوە کۆکن کە نەتەوە و کەمایەتیە بێ دەوڵەتەکان مافی دیاری کردنی چارەنوسی خۆیان لە نێوخۆی ئەو وڵاتانەدا هەیە کە  ئەوان لەنێویدا دەژین. لە عورف و حقوقی نێونەتەوەیی دا زۆرتر باس لە جیابوونەوە وەک دواچارە و ئاخرین رێگا چارە دەکرێ . واتە وەک رێگایەک بۆ دیفاع و بەرگری لە مان و مەوجودیەتی فیزیکی و فەرهەنگی و نەتەوەیی. (self-defense).

 بۆیە ئەو رێگایە تەنیا کاتێک بەجێ و رەوایە کە بۆ خۆپاراستن لە بەرانبەر توندووتیژیی دەوڵەتی و جینۆسایدا هەڵبژێردرێ. دەبێ بگوترێ کە هەزینە و تێچونەکەشی زۆرەو رێگاکەی بەنێو دەریای خوین و فرمێسکی خەڵکدا تێدەپەڕێ.

 

دەلیلێکی دیکەشمان هەیە بۆ لایەنگریی  چارەسەری کێشەی  کورد لە چوارچێوەی ئێراندا.  هەموو هەوڵی ئێمە تێکۆشەرانی رێگای ئازادی کوردستان ئەوەیە میللەتەکەمان بەو ماف و ئازادیانە بگات کە لە کۆنڤانسێۆنە نێونەتەوەییەکاندا بۆ هەموو ئینسانەکان بەرەسمی ناسراون. ئەگەر هەموو پەیماننامە نێونەتەوەییەکانی مافی مرۆڤ لە دەستوری ئێراندا دەستەبەربکرێن و لەهەمان کاتدا لە قانوونی ناوچە فیدڕاڵی و ئۆتۆنۆمیەکانیشدا دەستەبەربکرێن، بی گومان ئەوە گەڕانتیەکی زیاتر درووست دەبێت بۆ پیادەبوونی ئەو ماف و ئازادیانە. ئەوەش  بەقازانجی خەڵکی کوردستان بەگشتی و بەتایبەتی چین و توێژە زەحمەتکێشەکانە. حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران لەبەرنامەی خۆیدا دەڵێ هەموو پەیماننامە نێونەتەوەییەکانی پێوەندیدار بە مافی مرۆڤ لە ناوچەی ژێردەستەلاتی حکومەتی  فیدڕال یا خودموختاری کوردستاندا دابین دەکرێن.

ئاخر کۆمەڵگای نێونەتەوەیی نیگەرانی ئەوەشە کە لەناوچە میللیەکاندا، کە لەژێر دەستەڵاتی دەوڵەتی مەرکەزی دێنەدەر، تاقمێکی مافیاو  ملهور و دواکەوتوو سواری شەپۆلەکان بن و کەرامەت و ژیان و ماف وئازادیەکانی خەلک بخەنە  ژێرپێ  وفیدای قازانج و بەرژەوەندیە تایفی و عەشیرەتی و حیزبیەکانی خۆیانیانی بکەن.

بۆیە دەستەبەرکردنی مافە میللی و فەرهەنگی و سیاسی و مەدەنیەکانی  کەمایەتیە نەتەوەییەکان لە  قانوونی ئەساسی نوێی ئێراندا،  واتە  لە دەستووردا، ئەو ئیمکانە پێک دێنێ کە گەلی کورد تەزمینێکی دیکەشی هەبێت کە باشتر  دەستی بە مافەکانی خۆی ڕابگا. هەروەها بەشداری کورد لە دامەزراوە سیاسی و قەزایی و قانوونیەکانی ناوەندا، دەرفەتی ئەوە پێک دێنێ کە لە ئاستی دەوڵەتی مەرکەزی و حکومەتی فیدڕالیشدا، گەلی کورد بتوانێ بە قازانجی خۆی شوێن لەسەر بڕیارەکان و پرۆسەی سیاسەتگوزاری کەلان دانێ.

یەک مەسەلەی دیکەش زۆر گرنگە ئەویش لەگۆڕێدابوونی کۆمەڵگایەکی مەدەنی چالاک و کاریگەرە. بەبێ هەبوونی جامعەیەکی مەدەنی ئازا و بوێر وچالاک هەمیشە مەترسی ئەوەهەیە کە دەسەڵات و بازاڕ و هەیئەتی سیاسی، بێ گوێدانە ماف و ئازادیەکانی خەڵک ئەسپی خۆیان لینگدەن.

مەیدانێکی دیکەش بۆ تێکۆشانی ئێمە پێویستە بریتی بێت لە  کارکردن لەسەر ناوەندەکانی بڕیار لە ئاستی ناوچەیی و جیهانیدا کە  فشار بخەنە سەر دەوڵەتەکانی ناوچە تا لە پێوەندیی دەگەڵ چارەسەری کێشەی نەتەوەکان  و کەمایەتیەکاندا لە چوارچێوەی دەولەتەکاندا، نەرمتر بجوڵینەوە و هەنگاوی کارا هەڵگرن. لە غەیری ئەوەدا ئەو ناوچەیە ئەمنیەت و ئاسایش و پەرەسەندن و هەڵدانی ئابووری بەخۆوە نابینێ. لەو پێوەندیەشدا دیپلۆماسی کورد پێویستە کاراو جدی و یەک دەنگ بێت. نەبوونی گەروویەکی هاوبەش و زمانێکی کاریگەری دیپلۆماسی کە قازانج و بەرژەوەندیەکانی گەلی کورد و کەمایەتیەکانی دیکەی  ناوچەکە بەرێتە پێشێ، زیان  بە مەسەلەکە دەگەیەنێ و کۆمەڵگای نێونەتەوەیی توشی سەردەرگومی دەکات. پێکهێنانی  هەندێک دامەزراوی ناوچەیی کە بتوانن مافی کەمایەتیەکان  وگەلانی بندەست لە ناوچەکەدا و لە ئاستی دەوڵەتەکاندا بەرنە پێشێ ، دەتوانێ بە هەنگاوێکی کاریگەر لەو رێگایەدا بە حیساب بێت.

پوختەی دیبەیتێکی دۆستانە لەگەڵ براو هاوڕێم کاک ئەسکەر کوردستانی

ئیبڕاهیم لاجانی

٢٦.١٢.٢٠١٨

ئۆسلۆ

 

نویتـرین هەواڵ و بابەت


فارسی