"an independent online kurdish website

عەتا قەرەداخی: بەبێ دروستبوونی دەوڵەتی کوردستان سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دروست نابێت


عەتا قەرەداخی، لێكۆڵەری سیاسی لەبواری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گوتی “بەداخەوە بنەمای شیعەگەرایی وایکرد کە کێشەی کورد چارەسەر نەبێت”.

 

عەتا قەرەداخی، لێكۆڵەری سیاسی لەبواری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە دوایین پانێڵی دووەم رۆژی یەکەمین کۆڕبەندی ساڵانەی هەولێر، رایگەیاند “لە ساڵی 1979ـەوە لە کاتێکدا کە شۆڕشی ئیسلامی بە سەرۆکایەتی ئیمام سەرکەوتنی بەدەستهێنا، لەو قۆناخەش ئومێدێک هەبوو کە کورد و فارسەکان جارێکی دیکە کێشەکانیان چارەسەر ببێت، بەڵام بەداخەوە دیسانەوە بنەمای شیعەگەرایی وایکرد کە کێشەی کورد چارەسەر نەبێت”.

 

عەتا قەرەداخی لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا گوتی: “بەبێ دروستبوونی دەوڵەتی کوردستان سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دروست نابێت”.

 

دەقی پرسیار و قسەکانی عەتا قەرەداخی

 

پرسیار د. ئەردەشێر پەشەنگ

 

پرسە دەرەکییەکان و نێوخۆییەکانی ئێران، پەیوەندییەکی راستەوخۆی هەبووە بەسەر کورد لە عێراقدا، وەکو کودەتای ساڵی 1979 کە لە نێوخۆی ئێراندا بووە هۆکاری گۆڕانکاری نێوخۆیی، ئەمەش دەرفەتێک بوو بۆ ئەوەی بزووتنەوەی کوردی لە عێراقدا جارێکی دیکە زیندوو ببێتەوە، پرسەکانی دەرەوەی ئێران وەکو تەنگژەکان لەگەڵ عێراق لە دەیەی شەستەکاندا وەکو پەیماننامەی 1975ی جەزائیر، وەکو شەڕی دەیەی هەشتاکان لەگەڵ عێراق، هەروەها سیاسەتی ئێران لە دەیەی نەوەدەکاندا، کە یەکێک لەو وڵاتانە بوو کە کاریگەری لەسەر دروستکردنی بڕیاری 686 ئەنجوومەنی ئاسایش هەبوو، کە دواجار هەرێمی کوردستانی لێکەوتەوە، پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی لە حاڵێکدا کوردەکان لە ساڵی 1979 لە سەرەتاوە گرووپگەلێک بوون هاوکاربوون لە کودەتای ئێران و نزیکبوونەوەیەک دروست بوو، لە شەڕی عێراق و ئێراندا هاوپەیمان بوون، لە نەوەدەکانیشدا پەیوەندییەکی نزیکیان هەبوو، بە درێژایی ساڵانی رابردووش پەیوەندی بە هێزیان هەبووە، بەڵام بۆچی لە ساڵی 2017 لەدوای ئەنجامدانی ریفراندۆم سیاسەتی دەرەوەی ئێران لە بەرامبەر کوردستان گۆڕا؟

 

عەتا قەرەداخی:

 

بێگومان ئەگەر سەیری کوردەکان بکەین پەیوەندیان بە ئێرانەوە، دەگەڕێمەوە بۆ وتەیەکی کۆنی مێژوویی کە محەممەد مەردۆخ کوردستانی دەڵێت، ئێران سەرزەمینی فارسەکان و کوردەکان بەلوج و هەموو ئەوانەی دیکەشە، واتە ئەو سەرزەمینە سەرزەمینی هەموومانە، رەنگە پەیوەندی کوردەکان تورکەکان، یان پەیوەندی کورد و عەرەب پەیوەندییەکی جیاواز بێت لەوەی کە پەیوەندی کورد و فارسەکان بە تایبەتی کە هەردوولا لە یەک نەژادن.

 

لە سەردەمی دەوڵەتی میدەوە دەبینین کە تێکەڵاوییەکی گەورە لە نێوان کورد و فارسەکاندا هەیە، ئاشکرا نییە کە لە هەر سەردەمێکدا کامیان حاکم بوونە و حکومڕانیان کردووە بۆ ماوەی دوورو درێژ لە دەوڵەتی میدەوە بۆ ساسانییەکان، ئەخمینییەکان و تا دوایی.

 

کوردەکان و فارسەکان رەنگە لەو مێژووە جیاوازییەکی وایان نەبووبێت ئەو دەوڵەتەی لەسەر زەمینی ئێران دروستبووە، دەوڵەتی هاووڵاتی ئێرانی بووە، هەر چۆن دەوڵەتی عوسمانی هەتاوەکو قۆناخەکانی دوایی کە پێی دەڵێن پیاوە نەخۆشەکە، دەوڵەتی هاووڵاتی عوسمانی بووە، بەڵام بە تایبەتی لەو قۆناخەی لە سەردەمی شا ئیسماعیلی سەفەوی کە مەزهەبی شیعە کرا بە مەزهەبی دەوڵەت، دەوڵەت لە دەوڵەتی ئێرانییەوە بوو بە دەوڵەتی شیعەی ئێرانی، وەکو دەزانین بەشێکی هەرە زۆری کوردەکان سوننەن، بێجگە لەو بەشەی کە پێیان دەڵێن فەیلیەکان، لە کرماشان و عیلام و هەندێک شوێنی دیکە دەژین، لەوکاتەوە جیاوازییەک دروستبووە لە نێوان کوردەکان و فارسەکاندا.

 

ئەو دەوڵەتانەی لەسەردەمی شا ئیسماعیلی سەفەوی بەدواوە کە دروست بوونە، دەوڵەتی ئێرانی شیعە بوون، نەک ئێرانی هەموو میللەتانی ئێران بە تایبەتی کوردەکان، کە بە زۆرینە سوننە بوون.

 

سەبارەت بەو قۆناخەی باسی دەکەی، لە ساڵی 1979وە لە کاتێکدا کە شۆڕشی ئیسلامی بە سەرۆکایەتی ئیمام سەرکەوتنی بەدەستهێنا ، لەو قۆناخەش ئومێدێک هەبوو کە کورد و فارسەکان جارێکی دیکە کێشەکانیان چارەسەر ببێت، بەڵام بەداخەوە دیسانەوە بنەمای شیعەگەرایی وایکرد کە کێشەی کورد چارەسەر نەبێت.

 

لەو گفتوگۆیانەی لە ساڵی 1980 کە کوردەکان لەگەڵ حکومەتی ئێرانی و لە سەردەمی ئیمام خومەینی دەیانکرد، یەکێک لەو جارانە لەگەڵ شێخ عزەدین حوسەینی، کە یەکێک لە سەرکردە کوردەکان بوو، کە سەرۆکی شاندی کوردی دەبێت بۆ لای ئیمام لە قوم، کە دوایینجار ناگەنە هیچ ئەنجامێک، ئیمام پێی دەڵێ هیچ جیاوازییەک نییە لە نێوان ئێمە، کە جیاوازی نەتەوەیی بێت، بەڵکو جیاوازییەکەی ئێمە و ئێوە ئەوەیە ئێوە سوننەن و ئێمە شیعەین، واتە کێشەی ئێران کێشەی مەزهەبە زیاتر لەوەی کێشەی بەرامبەر بە کورد وەکو نەتەوە سەیری ناکات.

 

لە قۆناخی دواتر لە ساڵی 1997 لە هەڵمەتی هەڵبژاردن سەید محەممەدی خاتەمی، کاتێک دەهات بۆ پارێزگاکانی کوردستان، لەوێ یەک دونیا مەدحی مێژووی کوردو کوردستان و میرنیشینی ئەردەڵانی کردووە، باسی ئەوەی کردووە کە کوردەکان هاوبەشی سەرەکی ئێرانن و پێکەوە دەمانەوێت ئێرانێکی جیاواز لە ئێرانێکی ئەو 17 بۆ 18 ساڵەی رابردوو بونیاد بنێین.

 

سەید محەممەدی خاتەمی یەکەمین کەسبوو کە هات پارێزگارێکی کوردی بۆ شاری سنە دانا، بە ناوی ئاغای رەمەزانی، کە یەکەمین سوننەبوو بە پارێزگاری شاری سنە دانرا، هەر سەید محەممەدی خاتەمی لەژێر گوشاری ناوەندی شیعەدا لە هەڵمەتی دووەمیدا باسی لەوەکرد کە کوردەکان بەشدار دەبن، دوو وەزیری کوردی لە کابینەکەی دانا، کە هەردووکیان شیعەبوون، یەک وەزیری سوننەی دانەنا لە کاتێکدا زۆربەی کوردەکانی ئێران سوننەن.

 

ئەگەر بێین بۆ قۆناخەکانی دواتر، دەوڵەتی ئێرانی رەنگە لە هەندێک رووەوە پشتگیری بزووتنەوەکانی کوردی کردبێت بە تایبەتی لە باشووری کوردستان، یان کوردستانی عێراق، بەڵام ئەوە بریتی بوو لەو سیاسەتەی کە من بە رای خۆم چ دەوڵەتی عەرەبی، چ دەوڵەتی فارسی، چ دەوڵەتی تورکی وەکو دەوڵەتی داگیرکاری سەیر دەکەم، چونکە لە جیاتی دەستی ئەو نەتەوەیەی ئێرەیان بگرتایە، هەریەکە هەوڵیداوە ئیستغلالی بزووتنەوە نەتەوەییەکانی ئەو بەشە بکات بەپێی بەرەژەوەندییەکانی خۆی، بە دژی ئەو دەوڵەتەی کە لە هەشتایەکاندا حکومەتی ئێرانی پشتگیری بزووتنەوەی نەتەوایەتی لە باشووری کوردستان دەکرد، لەبەر ئەوەی لەگەڵ حکومەتی عێراقی و سەدام حوسێن لە جەنگدابوون، بە هەمان شێوە ئەو سیاسەتە بەردەوام بووە، لەبەر ئەوە من پێموایە تێڕوانینی ئێرانییەکان و تێڕوانینی تورکەکان و عەرەبەکانیش بۆ کورد تێڕوانینێکی ئەوە نەبووە کە ئەوە نەتەوەیەکی بران لە تەنیشتی ئێمەن و هاودینی ئێمەن، ئەمە هاووڵاتین میللەتێکین نزیکەی 50 ملیۆن کەسین کە پیویستە مافیان هەبێت، بەڵکو بە پێچەوانەوە وەکو چۆن دەوڵەتە داگیرکارەکان، بەو تێڕوانینەوەی چۆن رۆژئاوا سەیری رۆژهەڵات دەکات، دەوڵەتە مەرکەزییەکانی تورک و عەرەب و فاس وەها سەیری کوردیان کردووە، کوردیان وەکو میللەتێکی دەرەجە 2 سەیر کردووە، وەکو میللەتێک کە بیچەوسێننەوە.

 

ئەو قۆناخەی کە پرسیارتان لەبارەوە کرد، کە مەسەلەی ریفراندۆمە، ئەگەر بەڕاستی عەرەب و تورک و فارس دەوڵەتەکانیان بڕوایان بە مافی مرۆڤ هەیە، بڕوایان بە ئەوی دیکە هەیە، بڕویان بە میللەتێک هەیە کە ژمارەیەکی لە ئەوان زیاترە بە تەنها لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تاکە میللەتە کە وەکو هەتیوەکانی دونیا ماونەتەوە بەبێ دەوڵەت، دەبوو ئەوانە پشتگیریان بکردایە، بە تایبەتی تورک و فارسەکانیش لەوەدا کەم تێدەگەن، نووسەرێکی گەورەی وەکو گراهام فۆلەر لەو کتێبەی کە لەبارەی ستراتیژیەتی نوێی تورکیا نووسیویەتی دەڵێ تورکەکان و فارسەکان پێیان خۆشبێت یان پێیان ناخۆشبێت دەوڵەتێک لە کوردستان دروست دەبێت، بە تایبەتی لە باشووری کوردستان، بەڵام ژیرترین و دووربینترینیان ئەوەیە کە پشتگیری ئەو دەوڵەتە بکات، بۆیە من پێموایە لە کاتی ریفراندۆمی خەڵکی کوردستان لە ساڵی 2017 کە خەڵک بە شێوەیەکی گشتی دەنگیان بۆ سەربەخۆییدا، دەبووایە ئەو دەوڵەتانە پشتگیری رای خەڵکی کوردستانیان بکردایە.

 

ئێران یەکەمین دەوڵەتبوو کە بە خراپترین شێوە لەگەڵ خەڵکی کوردستان رەفتاری کرد، سنوورەکانی داخست، فڕۆکەخانەی داخست، تەنانەت سوودێکی ئابووری زۆری دەکرد، بەڵام ئەو رێگایانەی داخست، تورکیا کەوتە هەڕەشە وگوڕەشە، بەهەرحاڵ سنوورەکانی دانەخست لەبەر ئەوەی ئەو بنەما سادەیەی دیموکراسی کە لە تورکیا هەیە جیاوازییەکی هەیە لەگەڵ ئەو داخران و ئەقڵیەتە تائیفییە زۆر تووندەی لە ئێران هەیە، لە کاتێکدا کە ئەمە بارودۆخی ئەو دەوڵەتانەیە لە ناوچەکەدا بە تایبەتی تورکەکان، فارسەکان و دەوڵەتە عەرەبییەکانیش بە تایبەتی، دەوڵەتی سووریا و عێراقیش ئەوان هەتا ئێستا لەوە تێنەگەیشتوون بە هیوای ئەوەن لەو ململانێیەی دیکەن سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دروست بکەن، سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا دروست نابێت تاوەکو دەوڵەتێکی کوردی لەو ناوچەیە دروست نەبێت و ئەو دەوڵەتە هاوسەنگی رانەگرێت، تاوەکو ئەقڵیەتی عەرەب و تورک و فارس لەوە رزگاریان نەبێت کە ئەو میللەتی کوردە، میللەتێکە شایەنی هیچ نەبێت، واتە لەو ئەقڵیەتە رزگاریان نەبێت کە واز لەوە بێنن ئیتر ناتوانن هەتا سەر کورد ئیستغلال بکەن یەک بە دژی یەک، ئەگەر بەڕاستی ئەو دەوڵەتانە بەدوای چارەسەری دیموکراسی دەگەڕێن، ئێمە کێشەی دیموکراسیمان نییە لە کوردستان، لە هەرێمی کوردستان جۆرێک لە دیموکراسیمان هەیە کە لە دیموکراسییەکەی ئێران و تورکیا و عێراقی ئێستاو ناوچەش رەنگە لە هەموویان باشتر بێت، ئێمە کێشەمان ئەوەیە کە ئێستا برا عەرەب و تورک و فارسەکانمان دەمانکوژن لەسەر ناسنامە.

 

بۆیە من پێموایە هیچ کام لەو دەوڵەتانەی جەنابت باستکرد، بە ئێران و تورکیاوە، هەر دوێنێ بوو جەنابی ئەردۆغان بە شێوەیەکی سەیر و لە بەردەمی سیاسەتی دونیا کە شەرمەزارییە بۆ سیاسەتی دونیا، چونکە ئەو بۆچوونە راسیزمەی باسی ئەوە دەکات لە تورکیا زیاتر لە 25 ملیۆن کورد هەیە، هەرچەند لە سەردەمی ئەتا تورک پێیاندەگوتن تورکە چیاییەکان، ئەویش دەڵێ کورد نییە لە تورکیا، ئەوانەی کە باسی کوردستان دەکەن و خۆیان بە کورد دەزانن با بچنەوە بۆ کوردستانەکەی عێراق.

 

بە کوردییەکەی و بە کورتیەکەی دەڵێم ئەو دەوڵەتانەی لەو ناوچەیە نە ئێران نە تورک، نە دەوڵەتە عەرەبییەکانی کە کوردستانیان بەسەر دابەشکراوە، لە سایکس پیکۆوە لەو ناپاکییە گەورەیەی کە دەوڵەتانی بڕیار بەدەست بەتایبەتی بەریتانیای زلهێز کە ئەو ناپاکییە گەورەیەی لەگەل کورد کردی و کوردی بەسەر کۆمەڵێک دەوڵەت دابەشکرد، کە ئەو دەوڵەتانەش بە داخەوە کە ئەمە شتێکی باش نییە، بەڵام بەڕاستییەکەی وەکو گورک مامەڵە لەگەڵ مەڕ دەکەن، هەردوێنێ بوو لە ریفراندۆمەکەدا ئەو عێراقەی کە لە ئۆتێلەکانی هەوڵیرەوە بە یارمەتی ئەمریکییەکان سەدام حوسێن رووخا، ئەو برا عەرەبانەمان کە هەندێکیان لێرە هیچیان بەدەستەوە نەبوو، کە چوونە ئەوێ بە دەبابەو هەموو جۆرە چەکێکەوە لەدوای ریفراندۆم هێرشیان هێنایە سەر ئێمە، ئەمە برا عەرەبەکانمانن، ئەوەش برا فارسەکانمانن و ئەمەش برا تورکەکانمانن، لە کاتێکدا ناوچەکەی ئێمە، لەو هەولێرە کلد و ئاشوور و مەسیحی و تورکمان و عەرەبی لێیە، باوەڕ ناکەم تاوەکو ئێستا کەسێک پێیانی گوتبێت لە پشتی چاوتان برۆیەو لە خۆمان زیاتر رێزیان لێدەگرین، ئێمە بۆ دەوروبەرەکەمان بەو شێوەیەین.

 

هیودارین ئەقڵی نەتەوەکانی دەوروبەرمان بە تایبەتەی نوخبەی رۆشنبیر رۆڵیان هەبێت، ئەو دەوڵەتانەش حەقە تێبگەن، ئەمریکا، رووسیا، ئەمانە یاری بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەکەن، ئەو یاری بەرژەوەندییەی ئەوان، ئەوان رزگار ناکات چونکە هەر یەک لەو دەوڵەتانە بارگاوی کراوە، ئێران بارگاوی کراوە بە کێشەکان، سبەی کە تەقییەوە پارچە پارچە دەبێت، تورکیا بارگاوی کراوە بە کێشە دەوڵەتییەکەی ئەردۆغان بەم جەبەروتە ناتوانێت، رۆژئاوامان لێ داگیر دەکات، عەفرین داگیر دەکات، دەگوترێت دەوڵەتی تورکیا دژی پەکەکەیە، نەخێر دەوڵەتی تورکیا دژی پەکەکە نییە، پەکەکە لە قەندیلە، بەڵام دەوڵەتی تورکیا ئامێدی و گوندەکانی ئێمە بۆردوومان دەکات، ئەگەر دژی پەکەکەیە با فەرموو بڕوات قەندیل بۆروومان بکات، تورکیا و ئێران لە پێناوی بەرژەوەندییە کاتییەکانیان لەسەر هەندێک شت رێکن، تورکیا دێت گوندە کوردەکان ژن و منداڵە کوردەکان بە تۆپ و تانک و تەیارەکانی دەکوژێت، بەڵام بە ئێران ناڵێت تۆ بۆچی پاڵپشتی پەکەکە دەکەی، سەیری ئەم سیاسەتە دوو رووییە بکە کە لە بەرژەوەندی ئەو دەوڵەتانە هەیە، هەمان شێوەی ئەو سیاسەتەی کە وەزیری دەرەوەی عێراق و سووریا و تورکیا و ئێران لە دوای ساڵی 1991، هەموو مانگێک لە پایتەختی یەکێک لەو چوار وڵاتە داگیرکارەی کوردستان کۆدەبوونەوە بۆ ئەوەی چۆن حکومەتە کاتییەکەی ئەوکاتی هەرێمی کوردستان هەڵبووەشێننەوە، بەڵام ئەو حکومەتە بوو بە ئەمری واقیع، دەوڵەتی کوردیش دەبێت بە ئەمری واقیع و ئەو دەوڵەتانەش کامەیان ئاقڵ بێت دەبێتە دۆستی کورد بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتەی لە کوردستان دروست دەبێت دۆستی ئەوانیش بێت.

بۆ گوێگرتن لە ڤیدیۆی قسە کردنەکە لینکی خوارەوە کلیک بکەن 

رووداو – هەولێر

هەزار بە ناو ڕۆشنبیر و پەرتووکە بێ ماناکانیان ئەکەم بە قوربانی ئەم دە خولەک قسەی کاک دکتۆرپێڵاوەکانت تاجی سەری هەموو ئەو مشەخۆرانەن کە تەنیا کاریان قسەی زل و لە بەرچاو خستنی نەتەوە و وڵاتەدەست خۆشی بێ پایانم بۆ دکتۆر قەرەداغی کە لە بەر چاوی خۆیان،پۆرتی هەر چی فارس و تورکی شاخەوی و عەرەبی پێ پەتی هەیە شکاندی

Publicerat av ‎هۆرامان نسردین هۆرامی‎ Söndag 3 mars 2019

نویتـرین هەواڵ و بابەت


فارسی