گرنگی ئابوری و ستراتیژیی گەروی هورمز و پلانە نوێیەکەی ئەمریکا

راپۆرتێکی شیکاری و بنکۆڵکاری خەندانە لەبارەی گەروی هورمز و رۆڵی لەململانێ نێودەوڵەتییەکاندا

 

 خەندان- بەهمەن ئەحمەد

 گەروی هورمز بەگرنگترین رێگای گواستنەوەی دەریایی نەوت لەجیهاندا دادەنرێت، بۆ ئێران شاڕێگای هەناردەکردنی نەوتەکەیەتی و خاڵی کۆنترۆڵکردنی رێگایەکی ستراتیژی گرنگە، بۆ ئەمریکاش خاڵی پاراستنی بەرژەوەندی هاوپەیمانەکانی رۆهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژئاوایە، لەبەرەئەوە کارتێکە هەمیشە لەقوڵایی ململانێ ئابوری و سیاسییەکاندا بەکاردەهێنرێت.

 

گەروی هورمز چییە و دەکەوێتە کوێ؟

گەروی هورمز دەکەوێتە نێوان سنوری هەردو وڵاتی عومان و ئێران، بەشی باکوری رۆژهەڵاتی کەنداوی فارس دەبەستێتەوە بە کەنداوی عومان لەبەشی باشور و دەڕژێتە سەر دەریای عەرەبی.

 

گەروی هورمز سەر بەچ دەوڵەتێکە؟

 

کەنارەکانی بەشی باکوری گەروەکە سەربە دەوڵەتی ئێرانە و بەشە باشورەکەشی سەربە دەوڵەتی ئیماراتی عەرەبییە، لەگەڵ بەندەرێکی داخراوی سەربە عومان.

بەشێوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین، بەشی زۆری گەروەکە، لەسنوری کەنارە ئاوییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێراندایە.

 

گەروی هورمز لەژێر کۆنترۆڵی چ وڵاتێکدایە؟

ململانێی کۆنترۆڵکردنی گەروی هورمز مێژویەکی کۆنی هەیە، هەر لەسەرەتای پرۆسەی گواستنەوەی نەوت لەسەدەی رابردوەوە، گرنگی و بایەخی ستراتیژی و ئابوری ئەم گەروە دەرکەوت، ئێرانییەکان زو ھەستیان بەم گرنگییە کرد و هەوڵی کۆنترۆڵکردنیاندا، دواتریش بەرژەوەندی رۆژئاواییەکان و ئەوروپای تێکەوت و هەریەک لە ئەمریکا و بریتانیا  هەوڵیاندا لەڕێگەی ناردنی هێزی دەریاییەوە کۆنترۆڵی کەنداو بکەن.

 

لەئێستادا گەروی هورمز لەژێر کۆنترۆڵی هێزە دەریاییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێراندایە، بەڵام لەڕێگای یاسای نێودەوڵەتی و بونی هێزی دەریایی بریتانی و ئەمریکی کە بنکە سەرەکییەکەی لە مانامای پایتەختی بەحرەینە، پاراستنی ئاسایشی کەشتییە جیهانییەکان کۆنترۆڵکراوە. 

 

ئایا گەروی هورمز، تەنها رێگایە بۆ دەرەوەی کەنداو؟

لەڕوی گواستنەوەی دەریاییەوە، گەروی هورمز تەنها رێگای گواستنەوەی کەلوپەل و خەڵکە لەکەنداوەوە بۆ جیهانی دەرەوە، لەبەر ئەم هۆکارەشە هەریەک لە ئیمارت و سعودیە پێشنیاری دامەزراندنی بۆڕی گواستنەوەی نەوتی نوێیان کردوە بۆ دورکەوتنەوە لەم رێگا پڕکێشەیە.

 

گرنگی ستراتیژی و ئابوری گەروی هورمز

گەروی هورمز، یەکێکە لەگرنگترین رێگا ئاوییەکانی گواستنەوەی نەوت کە هێڵی نێوان کەنداوی عەرەبی ( کەنداوی فارس) و کەندای عومان پێکەوەدەبەستێت.  پانییەکەی 39 کیلۆمەترە کەکورتترین رێگای گواستنەوەی ئاوییە و هێڵی تەنها رێگەی تێپەڕینی دو کەشتی هەیە لەیەک کاتدا کە هەر رێگەیەکیان پانییەکەی 2 میلە.

ئەم گەروە کراوەیە بەسەر دەریایەکدا کە لەڕێگەیەوە نزیکەی لەسەدا 20ی نەوتی بازرگانی هەمو جیهان و نزیکەی سێیەکی گازی سروشتی هەمو جیهان رەوانەی بازاڕەکانی دەرەوە دەکرێت.

گەروی هورمز دو دورگەی تێدایە ( دورگەی قیشم و دورگەی هەنجام) کەزۆربەی بەندەرەکانی تێدا کۆبوەتەوە، بنکەی سەرەکی هێزەکانی سوپای پاسداران و هێزی چاودێری دەریایی ئێرانیش لەگەروی قیشمدایە.

گرنگی ستراتیژی ئەم گەروە ئەوەیە کەتەواوی وڵاتانی نەوتفرۆشی رۆژهەڵاتی ناوەراست دەبەستێتەوە بەبازاڕەکانی ئاسیا، ئەوروپا، ئەمریکای باکور و هێڵە نەوتییەکانی ئەولاتریش، ئەوەش وایکردوە ببێتە چەقی ململانێکانی نێوان رۆژئاوا و ئێران.

بەپێی زانیارییەکانی بەڕێوەبەرایەتی زانیاری وزەی ئەمریکا، لەساڵی 2016دا رۆژانە 18.5 ملیۆن بەرمیل نەوت بەم گەروەدا تێپەڕیوە، کەنزیکەی لەسەدا 30ی نەوتی گواستراوەی دەریایی بوە لەو ساڵەدا.

 

لەساڵی 2017 تەنها لەم گەروەوە رۆژانە 17.2 ملیۆن بەرمیل نەوت گوازراوەتەوە بۆ بازاڕەکانی جیهان.

رێژەی گواستنەوەی نەوت لەم گەروەوە بۆ ساڵی 2018 بەرزدەبێتەوە بۆ 17.4 ملیۆن بەرمیلی رۆژانە.

 بەپێی زانیارییەکانی (ڤۆرتێکسا)ی ئەمریکی، رێژەی بەکارهێنانی رۆژانەی نەوت لەجیهاندا (100) ملیۆن بەرمیل نەوتە، بەوپێیەش نزیکەی لەسەدا 20ی نەوتی هەمو جیهان لە گەروی هورمزەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهاندەکرێت.

زۆربەی نەوتی خاوی شانشینی سعودیە، ئێران، ئیماراتی عەرەبی، کوەیت و عێراق و تەواوی ئەندامانی رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپێک) لەم رێگا ئاوییەوە هەناردەدەکرێت.

بەپێی دواین زانیارییەکان، نزیکەی نیوەی نەوتی ژێرزەوی و عەمبارکراو لەوڵاتانی سەربە رێکخراوی ئۆپێکدایە، ئەمەش گرنگییەکی زیاتر دەدات بەگەروی هورمز کەرێگای سەرەکی گواستنەوەی نەوتەکەیانە بەڕوی جیهاندا.

جگەلەوە، گەروی ھورمز رێگای سەرەکی هەناردەکردنی تەواوی گازی شلی قەتەرە، کە گەورەترین بەرهەمهێنەری گازی شلە لەجیهاندا.

 

مێژوی گرژی و ئاڵۆزییەکانی ئەم ناوچەیە

 

جەنگی تەنکەرەکان

لەماوەی جەنگی ئێران- عێراقدا هەریەک لەو دو وڵاتە هەڕەشەی دروستکردنی مەترسییان بۆسەر هێڵی گواستنەوەی یەکتری دەکرد، لەمانگی تەموزی 1988دا حکومەتی عێراقی تۆپبارانی گەروی هورمزی کرد و بەهۆیەوە 240 کەشتی نەوتهەڵگری کردە ئامانج، جەنگەکەش بەجەنگی تەنکەرەکان ناسراو بەهۆیەوە 55 کەشتی لەکارکەوتن و زیانێکی زۆر بە سەرچاوەی نەوتی ئێران کەوت.

 

ئۆپەراسیۆنی نزای سەرعوف (1988)

لە 18ی نیسانی 1988دا هێزی دەریاوانی ئەمریکا بۆماوەی یەک رۆژی تەواو لەگەڵ هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەنزیک و دەروروبەری گەروی هورمز کەوتنە شەڕەوە. جەنگەکە لەلایەن ئەمریکاوە ناونرا ( ئۆپەراسیۆنی نزای سەرعوف) و لەتۆڵەی روداوی مینڕێژکردنی کەشتی (سامیۆل بی)ی ئەمریکیدا ئەنجامدرا کە رۆژی 14ی نیسانی هەمان ساڵ رویدابو. لەئەنجامدا هێزەکانی ئەمریکا یەک کەشتی جەنگی ئێران و شەش بەلەمی خێرای دیکەی ئەو وڵاتەیان نوقمی دەریاکرد.

 

 

خستنەخوارەوەی فڕۆکەی ( Air 655)ی ئێرانی(1988)

لە3ی تەموزی 1988 فرۆکەی ( Air 655)ی ئێرانی بەموشەکی کروزەری ئەمریکی  لەکەشتی جەنگی (ڤینیسنس) خرایە خوارەوە و بەهۆیەوە 290 کەس گیانیانلەدەستدا. ئەمریکا روداوەکەی بەهەڵەیەکی تەکنیکی و بەبێ مەبەست لەقەڵەمدا و ئێرانیش رەتیکردەوە ئەو روداوە بەبێ پلان و مەبەست ئەنجامدرابێت. 

 

پێکدادانی ژێردەریایی ئەمریکی و ژاپۆنی (2007)

لە8ی کانونی دوەمی 2007 دا ژێردەریایی ئەمریکی (USS Newport News) کە گەشتی بەژێر گەروی هورمزدا دەکرد لەگەڵ ژێردەریایی (مۆگامیگاوا)ی ژاپۆنی کە تەنکەرێکی 300 هەزار تۆنی گواستنەوەی نەوتی خاوبو پێکیاندادا، بەڵام هیچ زیانێکی گیانی نەبو و نەوتی رژاویش لەشوێنی روداوەکە نەبینرا.

 

سەرەتای هەڕەشەکانی ئێران (2008)

لەسەرەتای ساڵی 2008 دا ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بەفەرمی رایگەیاند کەشتییە جەنگییەکانیان لەلایەن بەلەمە ئێرانییەکانەوە هەڕەشەیان لێکراوە، دوای ئەوە لەسێ کەشتی جەنگی ئەمریکی نزیکبونەتەوە لەگەروی هورمزدا.

 

بەردەوامی هەڕەشەکان بۆ داخستنی گەروی هورمز (2008)

لە29ی تەموزی 2008 دا، عەلی محمد سەفەری فەرماندەی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند، ئەگەر وڵاتەکەی هێرشی بکرێتەسەر لەلایەن ئەمریکا و ئیسرائیلەوە ئەوان گەروی هورمز دادەخەن. ئەوەش زۆر مەترسیداربو بۆ بازاڕەکانی نەوت. لەبەرامبەردا ئەمریکاش رایگەیاند ئەو هەڕەشەیەی ئێران راگەیاندنی جەنگە و رێگەنادەن کۆماری ئیسلامی ئێران هەنگاوێکی لەوجۆرە بنێت.

 

لەمانگی تەموزی 2008 محمد عەلی جەعفەری فەرماندەی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند، جوڵەی کەشتییەکان لەگەروی هورمزدا سنوردار دەکەن ئەگەر هێرشیانبکرێتە سەر.

 

گرژی و ئاڵۆزییەکانی 2008

لەنێوان مانگی دیسەمبەری 2007 تاکو مانگی کانونی دوەمی 2008 چەندین گرژی و ئاڵۆزی لەنێوان بەلەمە تیژڕەوەکانی ئێران و کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکادا رویدا، هێزەکانی ئەمریکا ئێرانیان بە هەراسانکردنی کەشتییە نێودەوڵەتییەکان تاوانباردەکرد و ئێرانییەکانیش رەتیاندەکردەوە.

 

چالاکی هێزە دەریاییەکان (2008 )

لەهەفتەی کۆتایی مانگی تەموزی 2008 دا هێزی دەریایی ئەمریکی و بەشێک لەهاوپەیمانەکانی ئەوروپا خۆیان بۆ روبەروبونەوەیەکی دەریایی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران ئامادەکرد.

لە11ی ئابی هەمان ساڵدا زیاترلە 40 کەشتی جەنگی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بەرەو گەروی هورمز بەڕێکەوتن، پێنج گروپی تەواوی شەڕکردن بون، بەڵام ژمارەی ژێردەریاییە جەنگییەکان کە بۆ روبەروبونەوە ئامادەکرابون نەزانراوە.

 

پێکدادانی دو ژێردەریایی ئەمریکی (2009)

لە 20ی ئاداری 2009 ژێردەریایی (هارت فۆرد)ی ئەمریکی کە لەجۆری کلاسی لۆس ئەنجلوس بو لەگەڵ  ژێردەریایی (نیو ئۆرلینس) لەگەروی هورمز پێکیاندادا و بوەهۆی برینداربونی 15 دەریاوانی ژێردەریایی (هارتفۆرد) و تەنکی سوتەمەنی ژێردەریایی (نیو ئۆرلینس)یش کرایەوە و بەهۆیەوە 25 هەزار گالۆن لەسوتەمەنی ژێردەریایی رژایە گەروەکەوە.

 

هێرشکردنە سەر کەشتییەکی ژاپۆنی (2010)

لەمانگی تەموزی 2010دا کەشتی ژاپۆنی ( ئێم ستار) هێرشی کرایە سەر لەلایەن گروپێکەوە بەناوی (لیواکانی عەبدوڵا عەزەم) کە سەربە قاعیدە بون بەرپرسیارێتی خۆیان لەهێرشەکە راگەیاند.

 

سەرهەڵدانەوەی گرژی و ئاڵۆزییەکان و هەڕەشەکانی ئێران (2011-2012) 

لە27ی دیسەمبەری 2011 مەحمود رەزا رەحیمی، جێگری سەرۆکی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند وڵاتەکەی بەداخستنی گەروی هورمز رێگای هەناردەکردنی نەوت دەگرێت ئەگەر رێگەی هەناردەکردنی نەوتی سنورداربکرێت.

لە3ی کانونی دوەمی 2012دا ئێران هەڕەشەی هەڵگرتنی هەنگاوی کرداری کرد بۆ داخستنی گەروی هورمز ئەگەر هێزی دەریایی ئەمریکا کەشتی دیکە رەوانەی کەنداوی فارس بکات.

بەهەمان شێوە لە7ی کانونی دوەمی 2011 دا، بریتانیا رایگەیاند کەشتی تێکشکێنەر لەجۆری ( دێیەرینگ 45) رەوانەی کەنداو دەکات. دێیەرینگ پێشکەوتوترین کەشتی جەنگی دەریاییە لەجیهاندا و یەکەمین ئەزمونی کارکردنی دەبو لە کەنداودا. حکومەتی بریتانیا راشیگەیاند لەمێژە پلانی ناردنی ئەم کەشتییەیان داناوە و جیگەی کەشتی ئارمیلا پاترۆل دەگرێتەوە.

دو رۆژ دواتر و لە9ی کانونی دوەمی 2011، وەزیری بەرگری ئێران رایگەیاند، وڵاتەکەی گەروی هورمز بەروی جیهاندا داناخات.

لە23ی کانونی دوەمی هەمان ساڵدا، کەشتی جەنگی (فلۆتیلا) لەلایەن چەند وڵاتێکەوە بۆ روبەروبونەوەی مەترسییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دروستکرا لەگەرو هورمز کە دواتر لەکەنداو دەریای عەرەبی جێگیرکرا.

لەمانگی کانونی دوەمی 2012 ئێران لەبەرامبەر سزاکانی ئەمریکا و ئەوروپا هەڕەشەی داخستنی گەروی هورمزی کرد کە ئامانجیان راگرتنی پرۆگرامە ئەتۆمییەکەی ئێران بو.

لەمانگی ئایاری 2015دا کەشتییە ئێرانییەکان لەگەروی هورمز تەقەیان لەکەشتییەک کرد کە هەڵگری ئاڵای سەنگافورە بو، دەیانوت ئەو کەشتییە تەقەی لەپلاتفۆرمێکی ئێرانی کردوە و دوریخستۆتەوە. دواتر ئێرانییەکان دەستیان بەسەر کەشتییەکی هەڵگری کەلوپەلدا گرت.

دەستپێکردنەوەی هەڕەشەکانی ئێران (2018)

لەمانگی تەموزی 2018 داو لەبەرامبەر هەڕەشەکانی ئەمریکا کەرایگەیاندبو هەناردەکردنی نەوتی ئێران بۆ سفر کەمدەکەنەوە، حەسەن رۆحانی سەرۆکی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند وڵاتەکەی دەتوانێت لەڕێگای گەروی هورمزەوە کێشە بۆ گواستنەوەی نەوتی جیهان دروستبکات. فەرماندەیەکی سوپای پاسدارانیش وتی کە وڵاتەکەی کێشە بۆ تەواوی گواستنەوەی نەوتی جیهان لەگەروی هورمزدا دروستدەکات ئەگەر کێشە بۆ گواستنەوەی نەوتی وڵاتەکەی دروستبکەن.

 

ناردنی کەشتی فرۆکەهەڵگری ئەبراهام لێنکۆڵن ( 2019)

لەوەڵامی هەڕەشەکانی ئێران و بەهۆی ئاڵۆزتربونی پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران، لە5ی ئایاری 2019دا جۆن بۆڵتنی راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا هەواڵی ناردنی کەشتی فرۆکەهەڵگری ( ئەبراهام لینکۆڵن)ی بۆکەنداو راگەیاند کە هەڵگری کڵاوەی ئەتۆمییە لەگەڵ هێزێکی بۆمبهاوێژی شارەزا.

 

هێرشکردنە سەر دو کەشتی نەوتهەڵگر(2019)

لە13ی تەموزی ئەمساڵدا (2019) لەبەشی باشوری کەناراوەکانی ئێران و لەناو کەنداوی عوماندا دوکەشتی نەوتهەڵگر هێرشیانکرایە سەر. کەشتی یەکەمیان ناوی (فرۆنت ئەڵتێر) و سەربە کۆمپانیایەکی نەرویجی بو کە 75 هەزار بەرمیل نەوتی لەئیماراتەوە دەگواستەوە بۆ تایوان. کەشتییەکەی ئاگری لێکەوتەوە و دواتر 23 کەس لەتیمی کەشتییەکە لەڕێگای کەشتییەکی دیکەی پاسەوانییەوە رزگارکران.

کەشتی دوەمیش کەناوی (Kokuka Courageous) کۆکوکا کۆرجس بو میسانۆڵی لەسعودیە و قەتەرەوە دەگواستەوە بۆ سەنگافورە بەرهێرشی لەناکاوی دەریایی کەوتن.

لەبارەی هێرشەکەوە، کۆمپانیای (CPC Corp) بڵاویکردەوە کەشتییەکان بەبۆمبی دەریایی هێرشی کراوەتەسەر. ئەمریکا ئێرانی بە ئەنجامدەری هێرشەکە تۆمەتبارکرد و کۆماری ئیسلامی ئێرانیش رەتیکردەوە دەستی لەو هێرشەدا هەبوبێت.

 

خستنەخوارەوەی فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئەمریکی( 2019)

میدیای فەرمی ئێرانی بڵاویکردەوە، سوپای پاسدارانی وڵاتەکەی رۆژی پێنجشەممە 20-6-2019 فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان (درۆن)یان لە پارێزگای هورمزگان خستوەتەخوارەوە.

فڕۆکەکە لەجۆری (RQ-4 Global Hawk)ـی ئەمریکی بو. بەگوتەی بەرپرسانی سەربازیی ئێران، بەمەبەستی سیخوری سنورەکانی ئاسمانی ئێرانی بەزاندوە، بۆیە خستوویانەتە خوارەوە.

ئێرانییەکان رایانگەیاند فرۆکە ئەمریکییەکەیان لەناوچەی “کوهێ موبارەک”ـە لە پارێزگای هورمزگان لە باشوری ئێران خستۆتەخوارەوە، کە دەکەوێتە سەر کەنداوی عومان بەرامبەر بەندەری فوجەیرە.

 

بەرپرسێکی سوپای ئەمریکاش تێكشکاندنی فڕۆکەکەیان لەلایەن سوپای پاسدارانەوە پشتڕاستکردەوە، بەڵام وتی روداوەکە لە گەروی هورمز بوە. راشیگەیاندوە، فڕۆکەکە لە سنورە نێودەوڵەتییەکان کراوەتە ئامانج، نەک لە نێو سنوری ئاسمانی ئێران، وەک سوپای پاسداران بانگەشەی بۆ دەکات.

 

بۆچی گەروی هورمز چەقی ململانێکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانە؟

گەروی هورمز خاڵی سنوری نێوان ئێران و عومانە. پانییەکی کەمی هەیە و تەنها دو کەشتی دەکێشێت کە پانی هەریەکەیان 2 میلە. ئەم ناوچە تەسک و باریکە، بەڵام  قوڵاییەکی ستراتیژی و ئابوری گرنگی بۆ هەریەک لەکۆماری ئیسلامی ئێران و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا هەیە. گەروی هورمز وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە زۆربەیان هاوپەیمانی ئەمریکان، بەبازاڕەکانی جیهانەوە دەبەستێت.

هاوکات، بەپێی راپۆرتەکانی بەڕێوەبەرایەتی زایناری وزەی ئەمریکا، رۆژانە نزیکەی 19 ملیۆن بەرمیل نەوت کە دەکاتە لەسەدا 35ی تەواوی نەوتی گواستراوەی دەریایی و لەسەدا 20ی تەواوی نەوتی جیهان لەڕێگەی ئەم گەروەوە رەوانەی بازارەکانی جیهان دەکرێت. هەر بەپێی زانیارییەکانی هەمان بەڕێوەبەرایەتی، رۆژانە 14 کەشتی نەوتهەڵگر بەو گەروەدا تێدەپەڕن، جگەلە کەشتی دیکەی کەلوپەلی سەربازی و پیشەسازی.

بۆ ئێران، ئەم گەروە رێگای سەرەکی هەناردەکردنی نەوت و کەلوپەلە گرنگەکانیەتی، بەپێی بانکی ئیسلامی سەربە کۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (2017-2018) لەسەدا 75ی تەواوی نەوتی کۆماری ئیسلامی ئێران لەم گەروەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان کراوە.

جگەلەوە، لەڕێگەی ئەم گەروەوە ئێران دەستی بەبازرگانی و پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی گەورەی پیشەسازی وەک چین و هندستان و روسیا کردوە.

ئەگەر بەراورد بکرێت بەکەنداوی مالاکا کە رۆژانە 16 ملیۆن بەرمیل نەوتی لێوە هەناردەدەکرێت یان کەنداوی سوێس  کە رۆژانە تەنها 5.5 ملیۆن بەرمیل نەوتی لێوە هەناردەدەکرێت، گەروی هورمز گرنگترین رێگای گواستنەوەی دەریایی نەوتە لەجیهاندا.

داخستنی گەروی هورمز یان دروستبونی مەترسی لەسەر ئاسایشی رێگاکە راستەوخۆ دەبێتە هۆی بەرزبونەوەی نرخی نەوت، چونکە کاریگەری لەسەر رێژەی نەوت لەعەمباری بازاڕەکانی نەوت لەجیهاندا دروستدەکات و بەکەمبونەوەی رێژەی نەوتی هەناردەکراویش، راستەوخۆ نرخی نەوتی خاو بەرزدەبێتەوە.

ئێران خۆشحاڵ نیە بەداخستنی ئەم گەروە، چونکە پێش هەر وڵاتێکی دیکە خۆی گورزی ئابوری گرنگی بەردەکەوێت، بەڵام لەماوەی رابردوی دروستبونی گرژی و ئاڵۆزییەکانی لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا، پرسی داخستنی هورمزی وەک کارتێکی فشار بەرامبەر ئەمریکا و بەتایبەتیش لەکاتی قوڵبونەوەی ناکۆکییەکان بەکارهێناوە.

بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران چەندین جار هەڕەشەی ئەوەیان کردوە کە ” ئەگەر رێگری لەهەناردەکردنی نەوتی ئێران بکرێت، ئەوا ئەوانیش لەرێگەی کەنداوی فارسەوە کە مەبەستیان گەروی هورمزە رێگری لەهەناردەکردنی تەواوی نەوتی جیهان دەکەن.

بۆ ئەمریکاش گەروی هورمز خاڵێکی ستراتیژی و گرنگە، لەلایەک سەلامەتی گواستنەوەی نەوتی هاوپەیمانەکانی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەستراوە بەپاراستنی سەلامەتی ئاسایشی گەروی هورمزەوە، لەلایەکی ترەوە پاراستنی ئاسایشی بازاڕەکانی نەوت لەجیهاندا و رێگرتن لەبەرزبونەوەی نرخی نەوت وای لەئەمریکا کردوە کە هەمیشە داخستنی گەروی هورمز لەلایەن ئێرانەوە بەهێڵی سور و سەرەتای جەنگی حەقیقی ناوببات.

 

پلانی نوێی ئەمریکا بۆ پاراستنی گەوری هورمز و ئاوە نێودەوڵەتییەکان

بەپێی راپۆرتێکی گاردیانی بریتانی لەئێستادا ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا بەنیازە هاوپەیمانێتیەکی سەربازی بۆ پاراستنی کەشتیگەلی جیهانی لەئاوەکانی کەنداوی عومان و ئێراندا پێکبهێنێت.

پلانەکەی ئەمریکا پاش روداوی هێرشکردنە سەر دو کەشتی نەوتهەڵگر لەئاوەکانی کەنداو پێشنیارکراوە و بەپێی ئەو پلانەش ئەمریکا هێزێکی دەیاریی خۆی رەوانەی ناوچەکەدەکات بۆ پاراستنی هاوپەیمانێتییە سەربازییەکە و چاودێری وردی هەواڵگری و سەربازییان دەکات لەئاوەکانی کەنداوی عومان و ئێراندا.

هاوکات، هاوپەیمانەکانیش کەبەشداری هاوپەیمانێتییە سەربازییەکە دەکەن، بەهاوکاری کەشتییە جەنگییەکانی ئەمریکا، یاوەری کەشتییە بازرگانییەکان دەکەن بەئاڵای وڵاتەکانی خۆیانەوە.

هەریەک لەمایک پۆمپیۆی وەزیری دەرەوە و مارک ئەسپەری وەزیری بەرگری ئەمریکاش لەبارەی هاوپەیمانێتییەکەوە رایانگەیاندوە، لەئێستادا لەگەڵ هەندێک وڵاتی ناوچەکە لەپەیوەندیدان بۆ دروستکردنی هاوپەیمانێتیەک کە زامنی ئازادی گەڕان و گواستنەوەی دەریایی بکات لەهەریەک لەگەروی هورمز و بابول مەندەب.

تا ئێستا ئەو وڵاتانە دەستنیشان نەکراوە کە بەشداری لەو هاوپەیمانییە سەربازییەی ئەمریکادا دەکەن، بەڵام بەپێی بەرپرسانی ئەمریکاش لەماوەی چەند رۆژی ئایندە ناوی ئەو وڵاتانە ئاشکرادەکەن کە ئارەزوی ئەو دەستپێکەیان هەیە، دواتر توانا سەربازییەکانی ئەو هاوپەیمانێتییە و ئامانجەکانی دەستنیشاندەکرێن.

پێشنیاری دروستکردنی هاوپەیمانێتی سەربازی پاش روداوەکانی مانگی ئایار و تەموزی رابردو پاڵپشتی و قورسایی زیاتری هەبوە و پێدەچێت دواین پرۆژەی ئەمریکا بێت بۆ لێسەندنەوەی ئەو کارتی فشارەی ئێران کە هەمیشە لەکاتی قوڵبونەوەی گرژی و ئاڵۆزییەکاندا بەکاریدەهێنێت.

لەبارەی ئامانجی بەشداریپێکردنی وڵاتانی دیکە لەو پرۆژە نوێیەی ئەمریکادا، ئەمریکا جەختیکردۆتەوە ئەوان فەرماندەیی ئەو هاوپەیمانێتییە دەکەن و کۆنترۆڵی تەواوی ناوچەکەش دەکەن، بەڵام ئامانجیانە وڵاتانی دیکەش لەڕێگای کەشتیگەلی سەربازییەوە رۆڵیان هەبێت لەچاودێریکردنی ئاوە نێودەوڵەتییەکان.

ئەمریکییەکان دەشلێن ئەوان ئامانجیانە چاودێریکردن و پاسەوانیکردنی ئاوەکان وڵاتانی دیکە بیگرنە ئەستۆ بەهاوکاری و هەماهەنگی ئەوان.

 

سەرچاوە:  خەندان