"an independent online kurdish website

٢٦و مانگەو سێپتامبروو گرد ساڵێو جە ئۆروپانە ڕۆ ئوروپایی فرەزوانین. ئی ڕۆوە بە وەرنیاروو شۆراو ئۆروپای جە ساڵەو ٢٠٠١ی، کە ساڵەو فرەزوانی بێ جە سەرانسەرو ئۆروپاینە،

پێسەو رۆ ئۆروپایی فرەزوانی دەسنیشان کریا. چا ساڵەولای گرد ساڵێو چی ڕۆنە بە مەراسمێ وچالاکیێ جۆراوجۆرێ جە وەڵاتە ئۆروپایەکانە جەژنەو ئی رۆیە گیریۆ و چی جەژنانە ڕێز جە فرەزوانی گێریۆ و بانگەشە کریۆ پەی پارێزنای فرە زوانی و فێربەی چنزوانی. ھەر پی بۆنەوە پەیوازەن کە ئێمەیچ بەشدارێ ئی جەژنا بیمێ و چالاکیەکاو وێما وزمێ پاڵوو ئوروپایەکا و پەی ئەشناسای و ھەرپاسە پەی پارێزنای زوانەکەیما ھەوڵ وتەقلاو وێما وزمێ ھەرمانە. پەڕ بەدل ئی ڕۆوە جە گردلایەتا پیرۆز بۆ.

نزیکەو ٨٠% حەشێمەتوو دنیاێ دوەزوانی یان چنزوانین. ئینە پا مانانە کە چنزوانی دیاردێو گردی و سروشتی و وەروەڵاوەن بەڵام تەکزوانی دیاردێو دەگمەن و وەرتەسکەن. ئا کەس و لایەنا کە ھیشتا چی واقێعیەتەیە نیاواێنێنە و یان گەرەکشا نیەن بیاوانە و وەرموو تەکزوانی وینا، یەکجار بە ھەڵەرە لوانێ و جە دماڕۆنە سەرەشا تەقۆ تەوەنە سەختەکاو کۆساڵانی و شاھۆیرە. بە تایبەت چی سەردەمەنە کە بە سەردەموو گلۆبالیزاسیۆنی نامێ نریۆ و یۆ جە تایبەتمەندیەکاش ئێژایی داین بە فرەزوانی، وەرم وینای بە تەکزوانیەو شەوێ(کابوس)ش ئینا شۆنیوە و هیچیەتەر!!. یۆ جە تایبەتمەندیەکاتەری ئی سەردەمیە دیاردەو کۆچکەردەی و یاگەفاڕێ حەشیمەتوو گلێرگاکان کە بۆ بە هۆکاروو بەوجووڎئامای گلێرگەی فرەزوانی. ئی دیاردە، دیادێو گلێرگەیی تازەن و سەرنجوو کۆمەڵشناسەکاش پەی لاو وێش ھۆرکشتەن و پەیچۆریێ فرێش سەرەو کریا. چی پەیچۆریانە فرەزوانی ئێژایی تایبەتوو وێش ھەن و زانایاو ویەروو کۆمەڵشناسی ئی ئێژایچشە پەنە مەڎا.

— فرەزوانی چێشەن و تایبەتمەندیەکاش کامێنێ

ئەلف. تاکی فرەزوان:

فرەزوان یان چنزوان بە تاکێو یان ئانزانێو وچیۆ، کە توانایی ئەنەیاوای و قسەکەردەی بە لای کەمەوە دوێ یان چن زوانێش ھەن و متاوۆ جە ویەرێ جۆراوجۆرێ ژیوای ڕوانەیشەنە بەکارشا بارۆ . ئینە لای کەموو ئی بەھرەمەنڎینە و پەی ئا تاکانە کە جە وانای و نویستەی بێ بەشێنێ. ئا تاکا کە جە وانای و نویستەیچ بەهرەمەنڎێنێ، جیا جە ئەنەیاوای و قسەکەردەی، تاوا پا زوانا بواناوە و بنویسایچ.

هۆکارێ فێربیەی تاکێ فرەزوانێ فرێنێ، پەی نموونەی:

فێرگە: زاڕۆڵێو هەورامی زوان کە جە مەریوانەنە ملۆ فێرگە، مجبورەن زوانی فارسی، کە زوانوو دەسەڵاتین فێر بۆ. هامکات چەنی ئانەیە پێوەنڎێ ڕوانەش ھەن چەنی زاڕۆڵێ سۆرانی زوانێ و چاڎێشایؤەو سۆرانی فێر بۆ.

گلێرگەی تێکەڵاو: جە گلێرگێوەنە کە فرەزوانی دیاردێو ئاساین و تەنانەت ھامسای دیوا بە دیوار زوانێتەرش ھەن و ڕوانە پێوەنڎی کۆمەڵایەتیش چەنی ھامساکەیش ھەن، ھۆکارێوەن پەی فێربیەی زوانوو ھامساکەیش.

کۆچبەری: ئا کۆچبەرا کە بە هەر هۆکارێو وەڵاتوو وێشا مازا جیای و جە وەڵاتێو غەریبەبنە گرساوە، مەجبوورێنێ زوانوو ئا وەڵاتیە فێرێ با، بەڵام یانەنە و دلێ وێشانە هەر بە زوانی ئەڎایی وێشا بەینوو وێشانە و چەنی زاڕۆڵەکاشا قسێ کەرا.

ھاندەری(انگیزە): تاکێو کە وێش پەنەش وەشەن یان بەرنامێو تایبەتش پەی ئایەندەیش ھەن و ملۆ زوانێو دیایکریا فێر بۆ.

ب. مەحاڵ یان شاری فرەزوان:

بیەی وەروەڵاوو دوێ یان چن زوانێ جە مەحاڵێوەنە کە ڕوانە ئی زوانا بەکار میا، چ دلێ خانەوادەکانە چ دلێ گلێرگەینە. مەریوان و هەڵەبجە دوێ نموونێنێ کە هەم هەورامی و هەم سۆرانی پاڵوو یۆینە بیەیشا هەن و هەم یانەنە و هەم گلێرگەنە شان بەشانەوو یۆی هەرمانەشا پەە کریۆ.

پ. وەڵات یان قەوارەی سیاسی فرەزوان

ڕەسمیەتی ئیداری و کۆمەڵایەتی و مێدیایی(دەنگوڕەنگیاونەری) دوێ یان چن زوانێ جە مەحاڵێوەنە یان شارێو تێکەڵەنە یان جە چوارچێوەو قەوارێو سیاسینە. چی یاگانە پەی نموونەی تابلوێ جاڎەکا، دووکان و بازارەکا، ئیدارە و ھەرمانگاکا، نامێ ئیداریێ، نویسیای ڕائەرمانیێ(دستورالعمل) پەی بەکارئاردەی دەواودەرمانی و کەلوپەیلی و… بە چننە زوانێ منویسیا و وچیا. سویس و بلژیک و… نمونێ ئی وەڵاتانێ.

جە کۆتایینە واتەو زانایاو ویەروو پەروەردەی جە ویر نەکەرمێ کە ماچا: زانای هەر زوانیو، کرێڵێوەن پەی کەردەیەو دنیایە تازێ و فەرهەنگێوە تازەی. هەر ئانزانێو کە چن زوانێ بزانۆ، پیسەن بیەی چن ئانزانا جە جەسێوەنە.

موختار کەریمی

ئاڵمان- ٢٠٢٠.٠٩.٢٦

نویتـرین هەواڵ و بابەت


فارسی